خوزستان و یک زباله دان مجاز

عصر ایذه: ‘زمین پاک، با حفاظت از آب و خاک’ شعار امسال روز جهانی زمین پاک است و ۲۲ آوریل همزمان با دوم اردیبهشت روزی است که جهانیان از ۴۶ سال پیش آن را گرامی می دارند تا توجه ما به زمین بیشتر جلب شود.

کارشناسان بر این باورند که آرزوی داشتن ‘زمین پاک’ را می توان با ساماندهی زباله ها محقق کرد؛ زباله هایی که بخش اعظم آن در شهرها تولید می شود.

در کشور قرار است دفن غیربهداشتی پسماند در شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت و شهرهای ساحلی از امسال ممنوع شود.

قانون برنامه توسعه پنجم نیز به صراحت شهرداری ها را موظف کرده تا پایان سال چهارم برنامه، پسماندهای شهری را با روش های نوین و فناوری های جدید با اولویت روش های ارگانیک از قبیل ورمی کمپوست بازیافت کنند و از سال پایانی برنامه نیز قرار است هرگونه دفن پسماند در این گونه شهرها مطلقا ممنوع باشد.

وضعیت مدیریت پسماند در خوزستان اما نشان می دهد که تا تحقق این قوانین راه درازی در پیش است.

چنانکه مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان می گوید: در خوزستان با وجود ۷۶ شهر، تنها یک شهر است که زمین مناسب برای دفن اصولی زباله راه اندازی کرده است.

احمدرضا لاهیجان زاده توضیح می دهد: بر اساس قانون مدیریت پسماند، زباله ها به پنج گروه پسماندهای عادی (شهری)، پزشکی (بیمارستانی)، کشاورزی، ویژه و صنعتی طبقه بندی می شوند که بر اساس قانون هر کدام متولی خاصی دارند و بر همین اساس متولی مدیریت پسماند عادی در شهرها شهرداری ها هستند.

وی اضافه می کند: شهرداری ها طبق قانون باید نسبت به مدیریت کل چرخه، از مرحله تولید تا دفن اصولی اقدام کنند؛ به این معنا که اصلاح الگوی مصرف از طریق آموزش شهروندان، کاهش وزن زباله تولیدی در خانواده ها، تفکیک زباله از مبداء، حمل و نقل اصولی زباله و مدیریت پسماند که شامل تولید کود آلی، جداسازی پسماندهای خشک و ورود آنها به چرخه بازیافت و تولید انرژی از زباله، و در نهایت دفن اصولی بخش جزئی باقی مانده (reject) را مدنظر قرار دهند.

لاهیجان زاده با بیان اینکه شهرهای استان در تمامی این مراحل مشکلاتی دارند، تصریح می کند: اکنون تنها کلان شهر اهواز است که مکانی برای دفن اصولی پسماند به روش «فوکوئوکا» راه اندازی کرده است؛ البته سایر بخش های مدیریت پسماند نیز در این کلان شهر هنوز به اجرا درنیامده است و از جمله اینکه کارخانه تولید کودآلی یا کمپوست هنوز راه اندازی نشده، تفکیک زباله در مقصد انجام می شود و تفکیک در مبداء فقط در چند منطقه به صورت آزمایشی است و در واقع اهواز به عنوان پیشروترین شهر استان هنوز نتوانسته پسماندهایش را به طور کامل ساماندهی کند.

وی می افزاید: در ماهشهر نیز اقدامات خوبی انجام و زمین مناسب تعیین شده که در آستانه راه اندازی است اما سایر شهرهای بزرگ استان هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارند.

وی گفت: به طور مثال شهرداری آبادان فقط جداسازی زباله را در یکی از مناطق انجام می دهد و مکان دفن زباله این شهر غیراصولی است و در اراضی تالاب بین المللی شادگان قرار دارد.

بگفته وی در دزفول نیز فعالیت هایی از قبیل انعقاد قرارداد برای تولید کودآلی و مکان یابی زمین و تفکیک زباله از مبداء آغاز شده است.

*فقط ۲۴ مدفن مجاز

دبیر کارگروه مدیریت پسماند استان تصریح می کند: در مجموع مدیریت پسماند از نحوه جمع آوری تا محل دفن در شهرهای استان دارای مشکل است.

وی گفت: در بسیاری از شهرها زباله در محیط تخلیه می شود و حتی دفن ساده هم انجام نمی گیرد و در تعدادی از شهرها زباله ها آتش زده می شود و به دلیل نبود دیوار و حصار در اطراف محل دفن، دوره گردان در محل های پسماند تردد می کنند که می توانند ناقل بیماری باشند و نیز این مدفن ها به محلی برای تکثیر سگ های ولگرد نیز تبدیل شده اند که می تواند عامل بیماری سالک باشد.

لاهیجان زاده می گوید:۳۰ مجوز محل دفن پسماند در استان صادر شده که ۲۴ مورد از آن شهری و مابقی روستایی است که از این تعداد شهرهای آبادان، بهبهان، رامهرمز و مسجدسلیمان در محلی غیر از محل مصوب زباله های خود را دفن می کنند.

بگفته لاهیجان زاده ۱۷ شهر نیز اگر چه زباله را به محل های مصوب منتقل می کنند اما شیوه دفن آنها غیراصولی است.

وی با اشاره به آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی در اثر شیرابه زباله، می گوید: رهاسازی پسماند در محیط چهره شهرها را نیز مخدوش می کند.

وی گفت: هم اکنون ورودی برخی شهرهای استان مانند بهبهان، خرمشهر، حمیدیه، باغملک و سوسنگرد آلوده به پسماند است و کیسه های پلاستیکی تا کیلومترها در محیط پراکنده هستند.

لاهیجان زاده با تاکید بر پیگیری های قضایی دفن غیراصولی پسماندهای شهری، اظهار می کند: تا کنون حدود ۱۵ پرونده در رابطه با شهرداری ها در مراجع قضایی تشکیل شده است.

وی مدیریت پسماند در شهرها را نیازمند اعتبارات ویژه و ملی می داند و می افزاید: باید ترتیبی اتخاذ شود که بخشی از عوارض آلایندگی که به شهرداری ها و دهیاری ها اختصاص می یابد صرف این مساله شود.

*حاشیه های تغییر مدیران

مدیرکل امور شهری استانداری خوزستان نیز می گوید: مهمترین دغدغه کاری و مهمترین برنامه ما در امور شهری ساماندهی پسماند است با این حال معتقدم از ‘پسماند’، ‘پس’ مانده ایم.

پیمان کاظمی نژاد تایید می کند که در این بخش خوب و به موقع کار نشده و زنگ خطر به صدا درآمده و نیاز است امسال کارهای ضربتی صورت بگیرد.

وی اما تصریح می کند: اگر حواشی کار در امور شهری اجازه دهد و شهرداران زود به زود برکنار نشوند این طرح ها را می توان اجرا کرد.

مدیرکل امور شهری استانداری خوزستان همچنین می گوید: در ۷۶ شهر استان روزانه سه هزار و ۶۰۰ تن زباله تولید می شود که اکثر آن به صورت غیراصولی دفن می شود.

وی با اشاره به طرح جامع مدیریت پسماند استان که در سال ۹۱ مصوب شده، توضیح می دهد: بر اساس این طرح استان به هفت منطقه تقسیم شده که شامل منطقه یک با مرکزیت اهواز، منطقه دو با مرکزیت آبادان، منطقه ۳ با مرکزیت دزفول، منطقه ۴ با مرکزیت ماهشهر، منطقه ۵ با مرکزیت سوسنگرد، منطقه ۶ با مرکزیت ایذه و منطقه ۷ با مرکزیت مسجدسلیمان است.

کاظمی نژاد درباره تاخیر در اجرای این طرح می گوید: بخش هایی از طرح در قالب اختصاص اعتبارات به شهرها برای حصارکشی مدفن پسماند، تفکیک زباله از مبداء و خرید ماشین آلات اجرا شده است اما اعتبارات بالا و عدم امکان تملک زمین مناسب باعث تاخیر در تکمیل طرح شده است.

*مهمترین چالش پسماند

مشاور طرح مدیریت پسماند وزارت کشور و شهرداری ها، نیز در همین رابطه می گوید: در بحث مدیریت پسماند، دفن زباله آخرین و مهمترین مرحله مدیریت است. هم اکنون مهمترین چالش در مدیریت پسماند کشور و استان ساماندهی محل های دفن است. زیرا اگر زباله به بهترین نحو جمع آوری و به شکل صحیح بازیافت نشود آلودگی وارد محیط زیست می شود و بهداشت عمومی را تهدید می کند.

سیدنادعلی علوی می افزاید: دفن پسماند از حیث کنترل آلودگی ها و کنترل بهداشت بسیار حائز اهمیت است، این در حالیست که این بخش در استان بسیار ضعیف اداره می شود. شهرداری ها هزینه بالایی را صرف جمع آوری منظم زباله می کنند اما نهایتا پسماند، غیراصولی دفن می شود.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، تصریح می کند: طبق آمار وزارت کشور ۸۵ درصد پسماند کشور به صورت غیراصولی دفن می شود که این آمار در خوزستان به مراتب بدتر است. زیرا به جز اهواز که زمین مناسب راه اندازی کرده و ماهشهر که زمین مناسبی را تعیین کرده، در سایر شهرها زمین مناسب یا اساسا به تصویب محیط زیست نرسیده یا در صورت داشتن مدفن مصوب، زباله به صورت اصولی دفن نمی شود.

وی اظهار می کند: زباله های شهری معمولا در محیط رها یا سوزانده می شود که محلی است برای تجمع احشام و انواع جانوران و جوندگان و افراد زباله گرد. اما با رهاسازی زباله در محیط مشکلات بعدی هم اتفاق می افتد. مساله اصلی این است که آلودگی این پسماندها همزمان با بارندگی و با فعل و انفعالات شیمیایی منتقل شده و آب و خاک و هوا را آلوده می کند که متاسفانه کسی به این موضوع توجه نمی کند.

عضو شورای علمی همایش بین المللی مدیریت پسماند کشور، رهاسازی پسماند در محیط در اکثر قریب به اتفاق شهرهای استان را نگران کننده و تهدیدی جدی عنوان می کند و می گوید: این مساله در طول چندین دهه گذشته اتفاق افتاده و احتمالا تا چند دهه دیگر هم ادامه خواهد یافت. البته باید توجه شود که این مشکل در شهرهای ساحلی حادتر و آسیب پذیری این شهرها هم بیشتر است.

به گفته وی، اگر چه آماده سازی محل مناسب برای دفن اعتبارات زیادی نیاز دارد اما متاسفانه اغلب شهرداری ها وارد مراحل ابتدایی نیز نشده اند و هنوز هیچ محل مناسبی برای این کار معرفی نکرده اند.

علوی با تاکید بر سرعت بخشیدن به تعیین و ساماندهی مکان های مناسب دفن پسماند، تاکید می کند: اگر یافتن محل مناسب، طراحی اصولی محل دفن و در نهایت اجرا و بهره برداری صحیح انجام شود، بسیاری از مشکلات پسماند استان حل خواهد شد.

*به دنبال توسعه پنجم

شهریور ماه ۹۱ بود که جشن پایان دفن غیربهداشتی زباله در اهواز برگزار شد که از آن زمان تا کنون نه طرح ساماندهی پسماند اهواز به سرانجام رسیده و نه هیچکدام از شهرهای خوزستان گام نهایی را برداشته است. آیا شهرهای خوزستان باز هم از برنامه توسعه عقب می مانند؟